ლადო ფოჩხუა, ფერმწერი, გრაფიკოსი. 40 წლის. დაიბადა სოხუმში. დაამთავრა თბილისის სახელმწიფო სამხატვრო აკადემია. ცხოვრობს ამერიკის შეერთებულ შტატებში. უყვარს მუსიკა, ლიტერატურა, ფილოსოფია. წერს ესსეებს.
ლადო ფოჩხუა: ესსე მშვენიერი ფორმაა, რომელიც საზოგადოების ინტელექტუალურ ელიტას აძლევს საშუალებას, გამართოს დიალოგი თავად საზოგადოებასთან და მასზე, უკეთესი კუთხით, ზეგავლენა მოახდინოს. მაგალითად, ჟურნალი "ნიუ-ორკერი" ყოველკვირეულად აქვეყნებს გასაოცარ ესსეებს სხვადასხვა თემაზე, დაწყებული სპორტიდან, დამთავრებული ქვეყნის პოლიტიკური ცხოვრებით...
ეს ჟურნალი მე ყოველკვირეულად მანიჭებს ინტელექტუალურ სიხარულსა და სააზროვნო (საფიქრალ) საკვებს... არ ვიცი, როგორ დგას ამ კუთხით საქმე საქართველოში...
- რას კითხულობთ?
- ვკითხულობ უამრავ წიგნს ერთდროულად. ახლა ესაა: სიმონ შამა "პეიზაჟი და მახსოვრობა", დავე ეგერსი "მობარბაცე გენიოსის გულისგანმგმირავი ნაშრომი", ჰენრი ადამსი "ტომი და ჯეკი" - წიგნი ჯაკსონ პოლოკსა და მის მასწავლებელ თომასზე - თომას ჰარტ ბენტონზე და, რა თქმა უნდა, მრავალი სპეციალიზებული წიგნი ხელოვნების ტექნიკის და თეორიის შესახებ.
გთავაზობთ ლადო ფოჩხუას ესსეს, რომელსაც პირობითად, "მეხსიერება" ვუწოდეთ.
ქეთევან ქურდოვანიძე
მეხსიერება, ვფიქრობ, სწორედ ისაა, რამაც ბედნიერი ევოლუციის პროცესში ჩვენი დაკარგული კუდი სამუდამოდ ჩაანაცვლა. ის, ჩვენს მოძრაობებსა და, მათ შორის, მიგრაციასაც განაპირობებს. ამის გარდა, ჩვენს მოგონებებში არის რაღაც, რაც მკვეთრად პირველყოფილია. შესაძლოა, მიზეზი ისაა, რომ ეს პროცესი არასდროსაა სწორხაზოვანი. ალბათ რაც უფრო მეტი ახსოვს ადამიანს,მით მეტად ახლოსაა სიკვდილთან.
იოსებ ბროდსკი
"ერთზე ცოტა", რჩეული ესსეები. 1986
ყოველთვის დარწმუნებული ვიყავი, რომ პანდორას მიერ ყუთიდან გათავისუფლებულ "მშვენიერ სიავეთა" შორის ერთ-ერთი ნიჭი ნათელი, ძლიერი, უცვლელი მეხსიერება გახლდათ. ასეთი სახის მეხსიერებას თავს ვერასდროს დავაღწევთ. იგი გვიცავს აწმყოში აღმოცენებული დაგრაგნილი ბარელიეფების გამოხატულებებისა და წარსულში განცდილი ფიზიკური შეგრძნებების აღდგენისაგან. ისეთ მეხსიერებას, რომელიც ამავე სახეობას მიეკუთვნება, შეუძლია გვაიძულოს, თვალები დავხუჭოთ და წარსულში ჩავიძიროთ მანამ, სანამ აწმყო არ გაქრება.
მე შემიძლია უმნიშვნელო დეტალების, წვრილმანების დამახსოვრება. წლების განმავლობაში ვერ ვიაზრებდი, როგორ ჩამერთო ეს უნარი ჩემსავე შემოქმედებაში. დილემის წინაშე ვიდექი, ვინაიდან არ ვიცოდი, თუ როგორ გამომეყენებინა ყოველდღიური მოგონებები, მოვლენები, ისტორიები, რომლებიც ჩემს გონებაში ირეოდნენ, ვინაიდან ვიცოდი, რომ, ამავე დროს ვიყავი მსოფლიოს პერიფერიულ ნაწილში მცხოვრები, ცალკეული ადამიანი. ვერ ვაცნობიერებდი, როგორ უკვდავმეყო ჩემ გარშემო არსებული ჩვეულებრივი გარემო და ყოველივე ეს მხატრული ენით გამომეხატა.
დედაჩემის ოჯახური ალბომი მისი გარდაცვალების შემდეგ მოვლენებისა და იმ ადამიანების ფოტოსურათების გამოფენად იქცა, რომელთაგან არც ერთი ცოცხალი აღარ არის. ჩემი ოჯახის წარსულის ამსახველ ფოტოებზე სამხედრო ფორმებში გამოწყობილ წინაპრებს, პიკნიკზე მყოფ ქალებსა და ბავშვებს, მშვენიერ ხეივანში მოსეირნე ადამიანებს, ზღვაში მოჭყუმპალავე ახალგაზრდებს წავაწყდი. აქვეა ასახული, თუ როგორ აღნიშნავდნენ დღესასწაულებს, რომლებიც დიდი ხნის წინ დასრულდა საბჭოთა კურორტების გამოსახულებებთან ერთად. წარმომავლობის შეგრძნებამ წარმოშვა კითხვა - რატომ უნდა გამოვიყენო მხოლოდ საკუთარი ოჯახი?
დარწმუნებული ვარ, რომ ის უცნაური შეგრძნება, რომელიც ძველი ფოტოების დათვალიერებისას გეუფლება, ახალი სულაც არ არის, მაგრამ მას შემდეგ, რაც სხვადასხვა ქვეყანაში ვიცხოვრე, განსხვავებულ კულტურულ სივრცეებს გავეცანი, მივხვდი, რომ მე-20 საუკუნეში გადაღებული ცალკეული ადამიანების ფოტოსურათები საოცრად ჰგავს ერთმანეთს. პირადი და ოჯახური ცხოვრება, განათლება, უქმეები, დასვენება, ჯარში სამსახური - მიუხედავდ პროპაგანდის წნეხისა (რომელიც უკანასკნელი 100 წლის განმავლობაში არსებობდა და ხელს უწყობდა ერების გახლეჩასა და დანაწევრებას), ცალკეული ინდივიდების ცხოვრების ამსახველი ფოტოები გამაოგნებლად ჰგავს ერთიმეორეს. მეგობრების არქივებში, ბაზრობებზე, წიგნებისა და ანტიკვარის მაღაზიებში თავმოყრილი ფოტოების დახარისხებისას მივხვდი, რომ შემეძლო ჩანაწერის გაკეთება, სადაც ხალხებსა და ომებს ერთ სივრცეში მოვაქცევდი.
მე მსურდა, ანონიმური ფოტოგრაფიისთვის ახალი ცხოვრების საშუალება მიმეცა და არცთუ შორეულ წარსულში არსებული ხელოვნების დახმარებით მომავალი განმესაზღვრა.
ფოტოგრაფია სწორედ ასეთი სახის ქმედებებს უწყობს ხელს. როგორც რონალდ ბარტი აცხადებს "კამერა ლუსიდაში": "შესაძლოა, ჩვენში ღრმად აქვს წარსულის, ისტორიის უარყოფას ფესვები გადგმული. ფოტოგრაფია ამ უარყოფის დაძლევაში გვეხმარება. ამ დროიდან წარსული ისეთივე ჭეშმარიტებაა, როგორიც აწმყო, ჩანაწერი ისეთივე უტყუარია, როგორიც ის, რასაც ვეხებით. ეს მოიტანა ფოტოგრაფიამ და განაპირობა მსოფლიო ისტორიის დაყოფა".
არქივებში დახარისხებული ფოტოსურათები შეგვეძლო ხელოვნების ცალკეულ მიმართულებად მიგვეჩნია, მაგრამ ეს მაყურებელს გზიდან ააცდენდა. მე ამ ფორმის ნაშრომში მხატვრული გამოსახვითი ხელოვნება გამოვიყენე, რათა ფოტოობიექტი გამეძლიერებინა და მონუმენტურ პრეზენტაციად მექცია.
შეგროვებულმა ფოტოებმა მნიშვნელოვანი ზეგავლენა მოახდინა ნაშრომზე. ერთ-ერთი ფოტოსურათის საშუალებით კი შეგვიძლია, მთლიანი პროექტის არსს ჩავწვდეთ.
ბუდაპეშტში, ბაზრობაზე, ერთი პატარა, შავ-თეთრი ფოტო შევიძინე, სადაც 8 ახალგაზრდა, თეთრ კაბაში გამოწყობილი გოგონა დარბაზში საცეკვაო მოძრაობებს აკეთებს. მზიანი დღეა, თავებთან 8 ფრენბურთის ბურთი მოუჩანთ - მხიარული, ჩვეულებრივი ფოტოა. მსგავსი რამ ნებისმიერ ადგილას, ნებისმიერ სკოლაში შეიძლებოდა მომხდარიყო. სურათის მეორე მხარეს წარწერა აღმოვაჩინე, რომელმაც შემძრა: 1939 წელი, 30 აგვისტო, ბუდაპეშტი. ეს უკვე აღარ არის სკოლის ბანალური სურათი, თარიღი კი იმგვარადაა მნიშვნელოვანი, რომ 24 საათის შემდეგ მეორე მსოფლიო იწყება, რომელიც მილიონობით ადამიანის სიცოცხლეს შეიწირავს, ათობით ქალაქს დაანგრევს, ამ ქალაქში კი, სადაც ეს სურთი გადაიღეს, ეს პროექტი დაიბადა.
როდესაც სურათს შევხედე, ფიქრი დავიწყე და სურვილი გამიჩნდა, ჩემთან ერთად საზოგადოებასაც ემსჯელა: იცოდა თუ არა ამ ხალხმა, რომ ომისთვის მზადება მიმდინარეობდა? იქნებ ინფორმაცია რადიოს, გაზეთების, ტელევიზიის საშუალებით მიიღეს? ან იქნებ ოჯახებთან ერთად პირველი მსოფლიო ომის დროს დაკარგული ტერიტორიების დაბრუნების პერსპექტივის აღმოცენებას ზეიმობდნენ? შესაძლოა, დაზაფრულებიც კი იყვნენ და ზოგიერთმა მათგანმა ისიც იცოდა, რომ წასვლა მოუწევდა, მათი ოჯახის წევრები კი შეშინებულები იყვნენ.
ვინ იცის, იქნებ ამ სურათის გადაღებისას თვალები დახუჭეს, რათა ის დღე შეეგრძნოთ, რომელიც, ამ კონკრეტულ შემთხვევაში, 1939 წლის 30 აგვისტო იყო.
ნეტარი ავგუსტინი წერს: "მაშ, რა არის დრო? თუ არავინ მკითხავს, მაშინ ვიცი, ეს რაც არის, მაგრამ თუ მოვინდომებ, მას ავუხსნა ეს, ვინც მეკითხება, მაშინ არ ვიცი".
წუთი ნახატში, რომელიც შევქმენი, განპირობებულია რეალური ობიექტით - ფოტოსურათზე აღბეჭდილი თარიღით, ამიტომ მას ეწოდა: "1939 წლის 30 აგვისტო". აუდიტორიას ვაცნობე, რომ ამ ნახატის თემა დროსთანაა კავშირში. ნახატს შეგვიძლია შევეხოთ, ციფრულ ფორმატში გადავიტანოთ, დავბეჭდოთ კატალოგის სახით, გამოფენაზე გავიტანოთ, მაგრამ ნახატზე აღბეჭდილი მოვლენის ჩვენეული წარმოსახვა ყოველთვის 1939 წელთან დაგვაკავშირებს.
დღე, როდესაც ფოტო გადაიღეს, ნახატი შეიქმნა და წუთებიც კი, რომლებიც ამ ტექსტის კითხვას მოვანდომეთ, წარსულისკენ მიექანება. ჩემი, როგორც ხელოვანის, სურვილია, ის წუთი გავყინო, რომელიც მომავლის პროგნოზს შეძლებს. ამის მიღწევა კი საკმაოდ რთულია.
თარგმნეს და მოამზადეს
ქეთევან ქურდოვანიძემ და
ნინო მაისურაძემ
Subscribe to:
Post Comments (Atom)
No comments:
Post a Comment